Knjiga” Ćelar – staro pravoslavno groblje i crkvište” promovisana je sinoć u Narodnoj biblioteci „Branko Radičević” u Derventi.
Autori knjige su Damir Kljajić, Slaven Kuzmanović i Željko S. Božić, a izdavači Istraživački centar „Iskon” i Turistička organizacija grada Derventa.
Ćelar je staro srpsko pravoslavno groblje sa crkvištem koje se nalazi u derventskom selu Živinice i koje je nastalo najvjerovatnije u 18. vijeku. Na groblju se nalazi veliki broj nadgrobnih spomenika iz druge polovine 18. i prve polovine 19. vijeka, te manji broj spomenika iz ranijeg perioda.
Na Ćelaru se, prema sačuvanim istorijskim dokumentima, nalazila i manja crkva – ćelija u kojoj je služio i pop Jovica Ilić koji je digao čuvenu bunu protiv Turaka 1834. godine, kasnije nazvanu Pop-Jovičina buna. Knjiga je nastala je s ciljem da na jednom mjestu budu prikazane sve informacije o ovom lokalitetu, ali i da on bude naučno vrednovan, te prezentovan javnosti.
Damir Kljajić naglasio je da je istraživanje arheološkog lokaliteta Ćelar započelo još 2011. godine.
– Tada se već rodila ideja da se sve informacije, dokumentacija i fotografije u vezi sa ovim lokalitetom objedine u knjigu. Do 2021. godine sam sakupljao literaturu još razvijajući ideju da se sve ukoriči, a tada su se uključili i sveštenik Željko Božić i Slaven Kuzmanović, koji je organizovao akcije čišćenja i uređenja lokaliteta – objasnio je Kljajić.
Napominje da je Ćelar istražen već krajem 19. vijeka, te da su pronađene zabilješke prvih istraživača, kao i fotografije arheologa iz Muzeja u Derventi nastale 1978. i 1979. godine. Ponovna istraživanja su ujedno i najnovija, rađena 2021. godine.
Protonamjesnik Željko Božić, istakao je da su na lokalitetu na kojem je 113
spomenika pronašli šest spomenika sa natpisima.
– Posvetili smo jedno izvjesno vrijeme istraživanju starih natpisa na spomenicima na grobljima u našoj okolini. Na dva, od šest spomenika, postoje sa izuzetno teškim natpisima koje smo uspjeli da dešifrujemo. Groblja su naše najveće svetinje o kojima se treba voditi računa i jednostavno treba sačuvati to naše istorijsko naslijeđe, i kroz uređivanje, zbog natpisa, a posebno zbog ljudi koji tamo počivaju – kazao je Božić. Direktor Turističke organizacije grada Derventa Biljana Teofilović, koja je i urednik knjige, naglasila je da je Ćelar ne samo značajan kulturno-istorijski spomenik već i svjedočanstvo vjekovnog postojanja pravoslavnog stanovništva na ovom prostoru, kao i burnih istorijskih događaja.
Značaj projekta prepoznali su i Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije te Republički sekretarijat za vjere Republike Srpske koji su finansirali
štampanje knjige.
Istraživanja su pomogli Grad Derventa i Turistička organizacija grada Derventa.